Un jorn dins un vilatge i avia un vielh òme, talament vielh que tot lo monde lo coneissiá. E ... lo 'pelaven Joan lo Grilh o daus còps lo Grilh solament. E sabetz perqué lo 'pelaven Joan lo Grilh ? Per çò que, quante se permenava fasiá totjorn, totjorn aitau: fri, fri, fri, fri, coma los grilhs quante chanten aitau los sers dins... dins la, dins los prats. E quel Joan lo Grilh era totjorn tot pelhant,tot mau 'bilhat, tot... sa vesta era totjorn petaçada, e tot aquò. E maitot, era un pauc sorcier. Coneissiá totas las erbas, e... ce... çò que chaliá beure quante aviatz lo mau dins lo còu, o quante aviatz lo mau au ventre... e ... quante las dents te fasián mau. E un jorn auviguet dire que la reina avia perdut sa baga, aviá perdut sa perla. Quò es que lo curé dau vilatge zo aviá apres, e era ‘nat trobar lo rei, e li aviá dit :
- Escotatz, monsur lo rei, si pove... si podetz pas tornar trobar aquela perla, io coneisse quauqu'un que... vos la trobariá be : quò es Joan lo Grilh. Es un pauc sorcier mas...io crese que es capable de la tornar trobar.
- O be, se-ditz lo rei, monsur lo curé, n'avetz mas mestier de lo z'envoiar.
- O, se-ditz lo curé, io n'irai pas lo querre. Per ç.que quante lo croise dins un chamin, fau lo signe de la crotz, e me... devire, per c.que... los sorciers io los aime pas.
Afen, lo lendeman matin lo rei envoiet un vailet cherchar Joan lo Grilh.
- A... se-ditz Joan lo Grilh, io 'nar au chasteu... vòli be li 'nar per mi permenar mas cherchar la perla, se-ditz, quò m'interessa pas. A moins ... se-ditz, que me... si lo rei me balhava quauquas sònas.
Afen, quante siguet devant lo rei...
- E ... se-ditz lo rei ... Dijatz, se-ditz, Joan lo Grilh, porriatz pas … essaiar de ... de trobar la perla de ... de la baga de ma femna?
- O ... se-ditz Joan lo Grilh, io sabe pas si porrai la trobar.
- O ... lo rei li disset, si me balhavatz... Vos balharai quauqua... quauquas sònas, eu... quauques... quauques ecus.
- A ... Joan lo Grilh disset ... A ... per de l'argent, io ... trabalhe pas per de l'argent.
- Mas si, mas si... Cherchatz-me aquela perla. Vos balharai seissanta ecus.
- A ... be si ... si ensistatz ... beleu ben que la chercharai. Quant aviatz dit que me balharetz ? Seissanta ecus.
- Oè, oè, zo ai dit. Mas ... los vos balharai, mas ... quand auretz trobat la perla.
- E be, se-ditz, vau essaiar de la trobar.
E... demanda au rei quant aviá de vailets...
- E, se-ditz, a la cosina ...
- E, se-ditz lo rei, a la cosina, n'i a ... n'i a dos. I a dos vailets, mai ‘na chambariera.
- A ... be, se-ditz le ... Joan lo Grilh, chau que resta 'qui tres jorns e me nurriretz, me coijaretz e ... beleu que trobarai la perla.
E lo prumer jorn, Joan lo Grilh se permenet dins la cort dau chasteu, dins la bassa-cort e tota ... pertot. E lo ser lo prumer vailet li portet a minjar. E li aviá fach quauqua res de bon, daus polets rostits e pi ... dau dessiert. Lo dessiert, quí què era de las ... de las sardinas dins l'òli. E Joan lo Grilh jamai n'aviá minjat. E ... li tastet, trobet que quò era bon. Quò fai que ... 'chabet tot, beguet l'òli e tot aquò ... E quante lo vailet tornet per cherchar ... cherchar la sieita, eu ... siguet tot estonat que... Joan lo Grilh aguessa tot minjat. E Joan lo Grilh era aquí, apuiat a costat la taula.
E ... quante lo vailet intret, li disset:
- E be, vei-n'en quí un de pres.
Lo vailet creguet que què era per se, que parlava. E 'masset la sieita e s'en tornet bien viste dins la cosina.
Lo lendeman a ser, quò es lo deuxième vailet que li portet a minjar. E ... coma lo prumer, i aviá fach quauqua res de bon. E ... beleu i aviá fach quauque pastisson per ... per lo dessiert, sa... m'en soveni pas. Afen, totjorn es ... ei-quí que quante tornet querre la sieita, Joan lo Grilh, un còp de mai, aviá tot minjat. E quante lo vailet rentret, Joan lo Grilh disset:
- E be, ei-quí un deuxième de pres.
Lo vailet, lo deuxième vailet, creguet que quò era per se, maitot. E s'en tornet bien viste a la cosina, e... e zo contet au prumer vailet e a la chambariera. E lo ... troisième ser, quò es la chamrariera que li portet a minjar. E quante tornet querre la sieita, e que Joan lo Grilh li disset:
-E be, ei-n'en quí un troisième de pres.
La chambariera se botet de genolhs, e se botet de purar, e de purar, e disset a Joan lo grilh :
- A ... Joan lo Grilh, chau pas nos denonçar. A ... chau pas dire au rei que quò es nautres qu' 'em ... qu'em trobat la perla ...
Mas Joan lo Grilh zo sabiá pas que quò era ilhs qu'avián la perla. Afen lor ... lor disset:
- E be, escotatz. Vos denonçarai pas, mas ... chau que la me balhessatz.
- A be, escota, Joan lo Grilh, si ... vòles pas nos denonçar, nautres volem... volem bien te la balhar ... Per ç.que, visa, l' ‘em pas volada, mas l' 'em trobada, dins l'escalier, en tot boissant.
E Joan lo Grilh disset:
- Be, escotatz. Balhatz la me, e ... essaiarai de ... trobar ... me desbrolharai be ... mas dirai pas que quò es vautres que l'avietz ... que l'aviatz.
E ... la li balheren. E Joan lo Grilh, emb la perla dins ... dins sa man, ‘net se permenar defòra. E qué viguet dins la bassa-cort ? Viguet una tropa de dindes, a ! n'i aviá, n'i aviá ! N'i aviá beleu cent. E ... disset, quò li balhet una ideia. Disset:
- Ba, si balhava ... la ... la perla a... a d-un di ... dinde. Diriá aprep que quò es lo dinde que l'a trobada, se-ditz. Mas dins t ... dins quela tropa ‘quí jamai tornarai coneitre quau dinde quò es que l'a... que l'a volada.
E los viset bien, e remarquet que n'i aviá un qu'aviá 'na ... 'na pluma blancha a l'ala. E quò fai que lo trapet, li balhet la perla e lo dinde la 'golet, d'abòrd. E disset:
- Aitau, lo tornarai conei ... lo reconeitrai.
E s'en ‘net trobar lo rei. E li disset :
- Sabetz, monsur lo rei, io crese que ... ai trobat la perla. L'ai pas enquera ... mas... crese be que coneisse quel que l'a volada.
- A ! Quò es vrai, Joan lo Grilh, as trobat quel ... quel que aviá volat la perla ?
- A ! E ... disset, disset, oui, Joan lo Grilh. Oè, oè, la coneiss. lo lo coneisse. Se-ditz, quo es un dinde qu'a 'na pluma blancha lai.
- O ! se-ditz lo rei, quò es pas lo dinde qu'a ... quand mesma.
- O si! O si, se-ditz. D'alhors, n'avetz mas mestier de lo tuar e ... veiretz be.
E aitau fagueren. Traperen lo ... lo dinde e quò es la chambariera que lo tuet. E ... e ... trobet la perla dins ... dins lo jabot dau dinde. E lo rei ... E la ... mai la reina, eren contents. La reina surtot, per çò que aviá tornat trobar sa baga. E ... Joan lo Grilh voliá be sas sònas. Mas lo rei li disset :
- Escota, Joan lo Grilh, tu, ses un brave òme, as tornat trobar la perla, mas visa : t'aviá prometut ... seissanta ecus, vòle bien te los balhar, mas ... chau que devines çò qu'ai botat aquí jos quela sieita.
E... sus la taula, justadament n'i aviá 'na sieita qu'era virada d'abocha, e d'aprep lo rei l'i aviá quauqua res dejos. Mas Joan lo Grilh ... co ... coma volriás, tu, que... Joan lo Grilh poguessa devinar çò que li aviá dejos. E se sitet aquí, de l'autre costat de la taula, botet sa testa dins sas doas mans e ... comencet a se gratar los... los peulhs, e disset, en se parlant a se mesma :
- A ... paubre Grilh, io crese be que ses fotut.
- E be, se-ditz, as ganhat, as ganhat... tos seissanta ecus, se-ditz lo rei. Quò es un Grilh justadament que li a jos la sieita.
E solevet la sieita, e ... e quò era be un grilh que lo rei aviá 'massat dins lo varger e qu'aviá botat aquí jos la sieita. E quò fai que... balhet los seissanta ecus a Joan lo Grilh. E Joan lo Grilh era bien content de son afar.
Commentaire
Il s'agit là d'une version du conte-type Aa. Th. 1641 bien attesté dans le monde entier et représenté par trente versions en France. Cette version occitane est très proche du modèle-type.