Un còp i aviá, un còp i aguèt, un lop e un rainard que vivien ensemble dins la forest. E eren bons amics, se permenaven ensemble, 'naven... chassar, e tot aquò. Mas lo rainard, quò es un vielh filou. E un jorn disset au lop :
-Dijas, lop, se-ditz, nautres trabalham ensemble, nos permenam ensemble, mas visa : 'nam partatjar aura, çò que 'nam far: aura que 'vem laborat lo champ, e be ‘nam li semnar dau blat. E quante lo blat serà madur, e be io prendrai lo dessus e tu prendràs lo dejos. Ses d'acòrd ?
E lo lop que li coneissiá res, e que es bestia coma sos dos pes, disset:
-E be, si vòles rainard.
E aitau fagueren. Semneren lo blat e aprep lo... lo viseren possar. E quante seguet rosseu, que las espigas quí eren bien maduras, lo rainard copet totas las espigas, e las n'emportet dins... dins son cros. Mas... pendant l'ivern, quò es que lo lop n'avià res mas los [kɔ:te] (1) a minjar, e... trobet que l'ivern era long.
E aitau fagueren. Semneren lo blat e aprep lo... lo viseren possar. E quante seguet rosseu, que las espigas quí eren bien maduras, lo rainard copet totas las espigas, e las n'emportet dins... dins son cros. Mas... pendant l'ivern, quò es que lo lop n'avià res mas los [kɔ:te] (1) a minjar, e... trobet que l'ivern era long.
-O... se-ditz, rainard, tu, ses enquera filou. M'as agut. E be, visa, lo prochen còp, partatjarem, quò es segur: mas lo prochen còp, quò serà io que prendrai lo dessus, e tu que prendràs lo dejos.
-Si voles, se-ditz lo lop.
E aitau fagueren. Semneren de las rabas. Mas quante las rabas segueren belas, lo rainard prenguet lo dejos, coma avián dich, e lo lop, e be mas prenguet lo dessus. Mas lo des... lo dessus, quò era res mas los... los chabeçons (2).
E aitau fagueren. Semneren de las rabas. Mas quante las rabas segueren belas, lo rainard prenguet lo dejos, coma avián dich, e lo lop, e be mas prenguet lo dessus. Mas lo des... lo dessus, quò era res mas los... los chabeçons (2).
-A... se-ditz lo lop, tu, rainard, tu ses bien filou. M'as enquera ‘gut.
Afen se disputeren un pauc. E... au bot de quauque temps, torneren d'acòrd, E un jorn lo rainard disset au lop:
-Dijas, lop, se-ditz, as pas vist ? I a 'na femna lai que mena sos ganhons dins lo bòsc per minjar las chastinhas, e... si n'en trapavem un, ganhon. Lo botariam, lo salariam dins 'na caborna de chastenh, aitau què nos fariá dau... dau salat per minjar, per botar dins la sopa.
-E be, si vòles, se-ditz lo lop, quò es be 'na bona eidèia.
Ei-los quí partits. N'i a un que passa de... d'un costat d'un chastenh, l'autre passa de l'autre, e te... te devireren un ganhon, e lo n’en ‘meneren aitau au fons dau … dau bòsc, e lo ‘traperen. E un còp ‘trapat, lo saleren dins la caborna de chastenh e … aitau lo ganhon se conservava.
-E, se-ditz lo rainard, per minjar emb nostre ganhon, nos chaldriá de las pomas-terra.
- E be si vòles, se-ditz lo lop. Io crese que … que las qu’a … qu’avem semnat l’autre … qu’avem semnat i a quauque temps aura son maduras, se-ditz, podem be las ‘nar desraijar.
Ei-los quí partits. E s’en von … desraijar las pomas-terra. Prenen chascun un bigau, e pi se boten de piochar ? Mas au bot d’un moment, i a lo rainard que … disset. Levet la testa, n’aviá pas bien enveja de trabalhar, se. Quò fatigant de piochar la terra.
Levet la testa e pi disset :
-[ple:ti ple:ti] (3) qué voletz ?
Lo lop n'aviá res auvit, è pardi ... Quò es lo rainard que ... qu'aviá auvit quauqua res.
-E, se-ditz lo lop, qué i a?
-E... se-ditz lo rainard, auves pas, se-ditz... m'on ‘pelat per que ... per qu'anesse tener filholatge.
-A be, se-ditz lo lop, n'as mas mestier de li anar, rainard. Io desraijarai las pomas-terra.
E ei-quí lo rainard partit. Mas au pensant de ‘nar tener filholatge, s'en tornet chas se, ‘net visar dins la caborna de chastenh, e minget ... un bon bocin de ganhon. E quante tornet, lo lop piochava totjorn.
-E be, se-ditz, as bien tengut filholatge?
-E oè, se-ditz lo rainard.
E se boteren de ... desraijar las pomas-terra. Mas au bot d'un moment, lo rainard ... tornet levar la testa.
-[ple:ti ple:ti] (3) qué voletz ? se-ditz.
E ... disset au lop :
-Auves pas, lop, se-ditz, me tornen sonar perqu'anessa... tener filholatge.
-A.., mas, se-ditz lo lop, n'as mas mestier de li anar.
-O ... mas, visa, li sei dena ... deja anat un còp, se-ditz, vòle pas i tornar dos còps.
-Mas si, mas si, rainard, n'as mas mestier de li anar.
E lo rainard tornet partir. Tòrna... veire lo ganhon, n'en minja 'n autre bocin. E quante tornet, era deja bien sadol, e n'aviá pas guera enveja de desraijar las pomas-terra. E lo lop piochava totjorn. E pi au bot d'un moment, lo rainard tòrna levar la testa.
-[ple:ti ple:ti] (3) qué voletz ? A ... visa, lop, se-ditz, auves que me sonen per ‘nar … tener filholatge. Mas queste còp, i sei deja anat dos còps, vòle pas li tornar un troisieme còp.
-O ... mas si, rainard, chau pas te brolhar emb tos amics, vai li … vai li. Io 'chabarai de desraijar las pomas-terra.
Ei-quí lo rainard que tòrna partir. E s'en vai veire lo ganhon. Aqueste còp, ne minja talament que... lo chaba. E quante tòrna, dis au lop:
-A... be visa, lop, io crese que aura as pro desraijat de pomas-terra. 'nam 'nar ... f ... las far coser e pi li botarem un bocin de ganhon.
Ei-los quí tòrnan partir e ... vers lor maison. E lo rainard, quante arriberen a la maison, disset au lop :
-Dijas, lop, si 'navas querre un bocin de salat, tu, dins la caborna de chastenh.
E lo lop li vai veire. Mas ... quante aguet visat dedins, pus de ganhon dau tot. E tòrna montar.
- E, dijas, rainard, se-ditz, io pense que quauqu'un nos a volat nostre ganhon. O ... l'an tot minjat. Sabe pas que s'es passat, mas i a pus res dau tot dins la caborna.
-O ... se-ditz lo rainard, quò es pas io, qu es pas io. Quò es benleu tu que au pensant de desraijar las pomas-terra, ses 'nat minjar lo ganhon.
-O ... quò es pas vrai, se-ditz lo lop. Io ai ... visa : ai desraijat las pomas-terra que los rens m'en fon mau, e be... quò es pas io que ai minjat lo ganhon.
-Mas si, mas si, te dise que quò es tu.
-Mas non, rainard, quò es pas io.
E ... discuteren un moment. E finalament lo lop per son sopar n'aguet res mas de las pomas-terra. E lo rainard avia pas mestier de sopar, se. Era sadol, è la!
-E be, se-ditz lo rainard. Visa, lop, se-ditz. Io te dise... que quò es tu que as minjat lo ganhon. E be, d'alhors, se-ditz, 'nam 'nar nos coijar e ... deman matin, veirem be si quò es tu, o si quò es pas tu, per çò que … quel qu'aurà … pissat dins lo liech, e ben quò serà quel qu'aurà minjat lo ganhon.
-O be, si vòles, se-ditz lo lop.
Coma... sabiá que ... quò era pas se qu'aviá minjat lo ganhon, aviá pas paur. E s'en van se coijar. E lo lop, aviá talament piochat tota sa jornada, era crebat ... E s'endurmiguet, e te ronflava, auviá res dau tot. Mas lo rainard, qu'aviá minjat tota (4) lo ganhon, quò l'esbolhava, e quò lo sarrava. E aviá 'na enveja de pissar, mas, se-ditz, si io pisse aquí dins lo liech, deman matin lo lop veirà que... quò es ... quò es io qu'ai minjat lo ganhon. E, aguet una ideia. Se levet,e pi, tot doçament, 'net pissar entre las chambas dau lop. Quò fai que, lo lendeman matin, quante lo lop se desvelhet, quò era tot molhat pertot qu dins lo coin ente s'era coijat.
-E, veses, disset lo rainard ... li ... disset au lop. Veses que quò es tu qu'as minjat lo ganhon, veses que quò es tu qu'as pissat dins lo liech.
-A, se-ditz, e be visa, se-ditz, ai beleu ben pissat dins lo liech, mas quò es pas io qu'a minjat lo ganhon.
E se disputeren, se disputeren, e talament bien que quò es dempuèi quel temps que lo lop e lo rainard son pus bons amics dau tot.
Lo lop n'aviá res auvit, è pardi ... Quò es lo rainard que ... qu'aviá auvit quauqua res.
-E, se-ditz lo lop, qué i a?
-E... se-ditz lo rainard, auves pas, se-ditz... m'on ‘pelat per que ... per qu'anesse tener filholatge.
-A be, se-ditz lo lop, n'as mas mestier de li anar, rainard. Io desraijarai las pomas-terra.
E ei-quí lo rainard partit. Mas au pensant de ‘nar tener filholatge, s'en tornet chas se, ‘net visar dins la caborna de chastenh, e minget ... un bon bocin de ganhon. E quante tornet, lo lop piochava totjorn.
-E be, se-ditz, as bien tengut filholatge?
-E oè, se-ditz lo rainard.
E se boteren de ... desraijar las pomas-terra. Mas au bot d'un moment, lo rainard ... tornet levar la testa.
-[ple:ti ple:ti] (3) qué voletz ? se-ditz.
E ... disset au lop :
-Auves pas, lop, se-ditz, me tornen sonar perqu'anessa... tener filholatge.
-A.., mas, se-ditz lo lop, n'as mas mestier de li anar.
-O ... mas, visa, li sei dena ... deja anat un còp, se-ditz, vòle pas i tornar dos còps.
-Mas si, mas si, rainard, n'as mas mestier de li anar.
E lo rainard tornet partir. Tòrna... veire lo ganhon, n'en minja 'n autre bocin. E quante tornet, era deja bien sadol, e n'aviá pas guera enveja de desraijar las pomas-terra. E lo lop piochava totjorn. E pi au bot d'un moment, lo rainard tòrna levar la testa.
-[ple:ti ple:ti] (3) qué voletz ? A ... visa, lop, se-ditz, auves que me sonen per ‘nar … tener filholatge. Mas queste còp, i sei deja anat dos còps, vòle pas li tornar un troisieme còp.
-O ... mas si, rainard, chau pas te brolhar emb tos amics, vai li … vai li. Io 'chabarai de desraijar las pomas-terra.
Ei-quí lo rainard que tòrna partir. E s'en vai veire lo ganhon. Aqueste còp, ne minja talament que... lo chaba. E quante tòrna, dis au lop:
-A... be visa, lop, io crese que aura as pro desraijat de pomas-terra. 'nam 'nar ... f ... las far coser e pi li botarem un bocin de ganhon.
Ei-los quí tòrnan partir e ... vers lor maison. E lo rainard, quante arriberen a la maison, disset au lop :
-Dijas, lop, si 'navas querre un bocin de salat, tu, dins la caborna de chastenh.
E lo lop li vai veire. Mas ... quante aguet visat dedins, pus de ganhon dau tot. E tòrna montar.
- E, dijas, rainard, se-ditz, io pense que quauqu'un nos a volat nostre ganhon. O ... l'an tot minjat. Sabe pas que s'es passat, mas i a pus res dau tot dins la caborna.
-O ... se-ditz lo rainard, quò es pas io, qu es pas io. Quò es benleu tu que au pensant de desraijar las pomas-terra, ses 'nat minjar lo ganhon.
-O ... quò es pas vrai, se-ditz lo lop. Io ai ... visa : ai desraijat las pomas-terra que los rens m'en fon mau, e be... quò es pas io que ai minjat lo ganhon.
-Mas si, mas si, te dise que quò es tu.
-Mas non, rainard, quò es pas io.
E ... discuteren un moment. E finalament lo lop per son sopar n'aguet res mas de las pomas-terra. E lo rainard avia pas mestier de sopar, se. Era sadol, è la!
-E be, se-ditz lo rainard. Visa, lop, se-ditz. Io te dise... que quò es tu que as minjat lo ganhon. E be, d'alhors, se-ditz, 'nam 'nar nos coijar e ... deman matin, veirem be si quò es tu, o si quò es pas tu, per çò que … quel qu'aurà … pissat dins lo liech, e ben quò serà quel qu'aurà minjat lo ganhon.
-O be, si vòles, se-ditz lo lop.
Coma... sabiá que ... quò era pas se qu'aviá minjat lo ganhon, aviá pas paur. E s'en van se coijar. E lo lop, aviá talament piochat tota sa jornada, era crebat ... E s'endurmiguet, e te ronflava, auviá res dau tot. Mas lo rainard, qu'aviá minjat tota (4) lo ganhon, quò l'esbolhava, e quò lo sarrava. E aviá 'na enveja de pissar, mas, se-ditz, si io pisse aquí dins lo liech, deman matin lo lop veirà que... quò es ... quò es io qu'ai minjat lo ganhon. E, aguet una ideia. Se levet,e pi, tot doçament, 'net pissar entre las chambas dau lop. Quò fai que, lo lendeman matin, quante lo lop se desvelhet, quò era tot molhat pertot qu dins lo coin ente s'era coijat.
-E, veses, disset lo rainard ... li ... disset au lop. Veses que quò es tu qu'as minjat lo ganhon, veses que quò es tu qu'as pissat dins lo liech.
-A, se-ditz, e be visa, se-ditz, ai beleu ben pissat dins lo liech, mas quò es pas io qu'a minjat lo ganhon.
E se disputeren, se disputeren, e talament bien que quò es dempuèi quel temps que lo lop e lo rainard son pus bons amics dau tot.
(1) [kɔ:te] : il doit s'agir d'une chaume (?)
(2) chabeçons [sabe∫u] : cf D.N. Chabeças = f.pl. fanes de pomme de terre, de rave, de navet (en Haut-Limousin et Périgourdin).
(3) [pleti:] : Ce segment phonique, dit sur une intonation’ bien particulière et qui ne varie pas, n'est pas segmenté par la conteuse qui n'en connaît pas d'autre emploi. Il n'est pas sans rappeler le français "plaît-il" (?)
(4) tota [tutɔ] : c'est sous cette forme qu'apparaît l'indéfini tot dans tous les groupes nominaux au masculin pluriel, comme au féminin, singulier ou piuriel.
(2) chabeçons [sabe∫u] : cf D.N. Chabeças = f.pl. fanes de pomme de terre, de rave, de navet (en Haut-Limousin et Périgourdin).
(3) [pleti:] : Ce segment phonique, dit sur une intonation’ bien particulière et qui ne varie pas, n'est pas segmenté par la conteuse qui n'en connaît pas d'autre emploi. Il n'est pas sans rappeler le français "plaît-il" (?)
(4) tota [tutɔ] : c'est sous cette forme qu'apparaît l'indéfini tot dans tous les groupes nominaux au masculin pluriel, comme au féminin, singulier ou piuriel.
Commentaire
Ce conte est un enchaînement des contes-types Aa. Th. 9B ey Aa. Th. 15. Le conte 9B nous est connu par l6 autres versions en France dont dix en domaine occitan. Le conte 15 nous est connu par 95 versions en France dont 48 en domaine occitan.
Le thème du partage de la récolte se retrouve aussi sous le numéro Aa. Th. 1030 lorsqu'il met en scène "deux êtres anthropomorphes : être humain et ogre, ou saint et diable..." Le Th. 1030 qui semblerait plus ancien que le Th. 9 B est connu par plus de soixante versions en France.
Selon Madame TENEZE (Catalogue français, Tome 3, page 68) le Th. 15 Renard-Parrain est "le plus aimé de nos contes du renard et du loup".
De par sa connaissance de l'agriculture - le renard connaît la culture du blé, des (bette)raves - , de par son appartenance à la communauté chrétienne catholique, le renard s'apparente à l'homme qu'il symbolise plus ou moins, tandis que le loup reste le symbole de la sauvagerie et de l'ignorance. Le succès du dupeur qui actualise la supériorité de l'intelligence (=l'homme) sur la bêtise (=le loup) est vraisemblablement ä l'origine du succès de ce conte, attesté dans le ronde entier, et mieux représenté en Occitanie que dans les autres domaines de France (48 versions sur 95).