Un còp i aviá, un còp i aguet n'òme que viviá dins un vilatge. E quel òme era talament vielh, talament vielh que ... un jorn, e be quò lo tuet au mitan de la nueit. E ... laissava dos filhs : li aviá ‘Mile e pi li aviá Tiston, los eiretiers. Mas le ... l'òme laissava pas grand chausa. Quò fai que quante... 'Mile e Tiston torn ... torneneren dau cementieri, n'avián mesma pas 'na sòna per pusser beure 'na gota. Mas ... troberen res a minjar a la maison.
- E ... se-ditz los dos fraires, no... nostre pair nos a pas laissa … laissat grand chausa, se-ditz, mas ... visa : amb lo jau, e be poiram be far un bon repas.
- E, quò es vrai, se-ditz Tiston.
E coma era tard, los dos frairs decideren de se coijar. E se coijeren dins ... dins lo cledier, aquí, ente lo ... lor pair abitava, sur un ... un fais de bruja. E ... lo jau mai tot coma ilhs. E s'endormigueren. Mas, vers meg-nueit, lo jau, se, se desvelhet, e comencet de chantar, e de chantar.
- O ! se-ditz 'Mile, jau, se-ditz, tu, fariás mielhs de te taisar, e be io vau te trapar e te vau torcer lo còu, e pi... què serà ‘chabat.
E se levet, e essaiet de trapar lo jau e corguet a quatre pautas ... pertot dins los coins e essaiar de trapar … de trapar lo jau. Mas quò es que lo jau li ves ... li vesiá mielhs que ‘Mile dins la nueit. E ... ‘Mile poguet pas lo trapar. Afen, se tornet coijar. E lo lendeman matin, quante los dos frairs se desvelheren, disseren :
- Quò es uèi-matin que 'nam ... tuar lo jau.
E 'Mile queste còp lo trapet, lo jau e ... li passet lo coteu
dins lo còu. E disset a Tiston:
- E be, visa, aura que lo jau es tuat, que l'ai plumat, e be ... 'nam ... ’nam lo far rostir.
- O, se-ditz Tiston, io vòle pas de jau rostit... Io vòle far ... un ragost, amb daus ... daus salsifis ... Io vòle pas de jau rostit.
- A ... se-ditz 'Mile, voliá lo far rostir.
- Te dise que vòle pas de jau rostit.
- E be, se-ditz, ’Mile, puisque quò es aitau, 'nam partatjar lo jau.
E ‘trapet son coteu, e partatget lo jau, de la testa de ... d'aissanta a la coa. E ne 'n balhet la meitat a Tis ... a Tiston. E … sa meitat, e be s'en anet la ... la far coser sabe pas ente. Quò fai que Tiston restet emb sa meitat de jau.
- A ... se-ditz, vòle be far mon ragost, se-ditz, mas ... quò es be triste de minjar mon ragost tot solet. Se era riche un pauc, beleu que poiriá convidar la ... la filha dau rei. E ... se deviret e veguet que sa meitat de jau s'era botada ireçada ‘quí, sus sa pauta. E se-ditz:
- Mas, qué t'arriba, Meitat de Jau ?
- E, se-ditz Meitat de Jau, ai auvit çò qu'aviatz dit, se-ditz, que voliás convidar la ... la filha dau rei a venir minjar coma tu ...
- E, se-ditz Tiston, quò es be çò qu'ai dit. Mas que ... coma vòles, tu, que io convide la ... la filha dau rei ? Io sei paubre aquí, sei tot pelhant ; si 'nave la querre, jamai lo rei volriá ... la laissar venir coma io.
- A ... se-ditz Meitat de Jau, t'en fasas pas. Io ... vau 'nar la querre.
- E, li ‘'niriás pas.
- E si pardí, se-ditz, que li 'nirai.
E ... prenguet lo chamin per poncha e pi s'en anet. Aquò n'anava pas tot a feit dreit, au debut, per.ç.que n'aviá mas una pauta. Mas ... au bot d'un moment, quand mesma, seguiá bien lo ... seguiá bien lo chamin. E ... s'en anet, aitau, tot doçament. E,quante ... quante siguet arribat qui dins ... dins lo champ, li aviá un pomer ; sur una brancha de pomer, qué te vai veire ? 'Na ... un bornat.
- E, se-ditz, be qué fasetz aquí, 'belhas?
- E, se-ditz las 'belhas, visa, li a pus de plaça, plus de plaça … e nos sem vengudas botar aquí. E tu, Meitat de Jau, ente vas?
- E, se-ditz, io m'en vau querre la filha dau rei.
- A oè ! Pitit, as be de la chança, tu, Meitat de Jau. Nautras 'niriam be coma tu, au chasteu. Mas sabes ... nautras ne ... n'osam pas tròp ii anar per ç. que ... alai ... totas los ... los vailets e las ... chambarieras e tot aquò, nos fariam esbolhar.
- A, mas, se-ditz Meitat de Jau, se voletz venir, se-ditz, n'auretz mas mestier de ... de vos conhar dins mon còu.
E totas las 'belhas, una-caduna e una aprep l'autra, se foreren dins son còu. E ... quò li fasiá lo chatinlhe quante passaven, e quò ! mas enfin, au bot d'un moment, quò siguet 'chabat, tot s'aiguet. Ei-quí Meitat de Jau que tornet jartir. Quand arribet au fons de … dau valon, li avia un riu, E sabetz be, quand a ... quand un a mas una pauta, per lambar un riu, quò es pas aisat.
- E, ... se-ditz Meitat de Jau, riu, se-ditz, poiriás pas te plantar un pauc? Ses pas fatigat de corre aitau tot lo temps? Poiriás pas te plantar un pauc per que ... per que ... poguessa passar ?
- A ... se-ditz lo riu, io sei be fatigat, mas pòde pas me plantar. Quò me butis de per darrer, quò me butis. E tu, Meitat de Jau, ente vòles anar?
- E, se-ditz Meitat de Jau, io m'en vau au chasteu, m'en vau querre la filha dau rei.
- A ... se-ditz lo riu, se t'en vas au chasteu, quò es pas parer. Io 'niriá be coma tu.
- E be, se-ditz ... Meitat de Jau, n'as mas mestier de ... te far tot pitit, tot pitit, e conhar dins ... te conhar dins mon còu.
E ... quò es ço que faguet lo riu. Se faguet tot pitit, tot pitit e pi [kulj] ... conhet coma las 'belhas dins, dins lo còu de … de Meitat de Jau. E quò començava be de pesar : lo riu, las 'belhas, mas enfin Meitat de Jau continuet son chamin. Quand arribet un pauc pus luenh, te ! rencontret lo lop. E lo lop, e la ! la ! era magre, magre! Aviá de la ... de la borra, aquí tota ... tota esborrissonada, quí, sus son eschina, e crebava de fam, li auriatz comptat las costas.
- Ente vas, se-ditz, Meitat de Jau?
- E ! se-ditz Meitat de Jau, io, m'en vau au chasteu. M'en vau querre la filha dau rei.
- A ! T'en vas au chasteu. O, se-ditz, mas io, sabe que lo rei a de las oelhas, e n'a belcòp. Dijas, se-ditz, poiriás pas m'emmenar coma tu ?
- A ! se-ditz Meitat de Jau, io vòle be t'emmenar, mas, sabes, chau te far tot pitit, tot pitit. E n'as mas mestier de ... conhar dins … te conhar dins mon còu, e pi ... t'emmenarai.
E quò es çò que faguet lo lop. E Meitat de Jau traversèt lo bòsc, traverset los champs. Un pauc pus luenh, te rencontret lo rainard. E lo rainard li rinçava las dents quí, lo visava d'un dròle d'er, e li disset:
- Sabes, Meitat de Jau, ai pas dejunat, uei-matin. Io crese be que te vau minjar.
- O, n'en fasatz pas, n'en fasatz res, rainard, se-ditz. Sabes ente ente vau? M'en vau au chasteu, me vau querre la filha dau rei.
- O ... se-ditz lo rainard, tu, t'en vas au chasteu. E lo rei qu'a tant de polas, tant de dindes, tant de canards. Io aniriá be coma tu. Vòles m'emportar ?
- A ... io vòle bien, se-ditz, mas sabes : pòrte deja de las ‘belhas, pòrte lo riu, pòrte lo lop. Se vòles rentrar ... N'as mas mestier de te far tot pitit, tot pitit, e io t'emportarai.
E lo rainard se faguet tot pitit, tot pitit, e ... se conhet dins lo ... dins lo còu dau j ... de ... de Meitat de Jau, Ei-quí Meitat de Jau que 'chabet d'arribar au chasteu. Mas n'en podiá pus. Era crebat. E quand arribet au chasteu, disset que voliá veire lo rei. Mas … la ... la chambariera disset que lo rei n'era pas aquí, qu'era partit … chaçar, e tot aquò ... que li aviá res mas la reina.
- A, se-ditz, quò fa res, la reina, quò 'nirà be, se-ditz. Vòle veire la reina.
E lo 'menen davant la reina. E quante disset que ... que … veniá de la part de ... de Tiston, que ... que Tiston, quò era un paisan, un paubre paisan ... e que veniá per querre la ... la filha dau rei, la reina siguet pas contenta. Disset:
- Mas qu'es quò ? Aquela Meitat de Jau quí, quel paubre polet tot … tot ... tot esplumassat ? B ... botatz-lo me dins lo ... dins lo jalinier e que ... lo vese pus.
E la ... la chambariera trapet Meitat de Jau e lo botet dins lo jalinier. Mas quò es que dins lo jalinier, i aviá dau monde: e tota los jaus se boteren de segre Meitat de Jau, e los dindes, e l … los canards e ... las auças. A ... Meitat de Jau era pas a nòça, li laissava de las plumas. E ... disset:
- Rainard, rainard, sòrtas de mon còu, sòrtas de mon còu que io sei perdut.
E lo rainard sortet e quante viguet tota aquelas polas e tot aquò, se botet de ... de las tuar e pi las ... las tuet totas e minget la meitat. E lo lendeman matin, quante la chambariera venguet per querre Meitat de Jau ... trobet ... non, es pas aquò. Quò es la chambariera que venguet per dreibir las polas, trobet Meitat de Jau qu'era sitat aquí, qu'era coijat dins ... dins un coin, mas ... tota las polas e tota las ... los dindes e tot aquò, què era ... eren tot tuats. Trapet Meitat de Jau e lo tornet portar a la reina, e li contet ço qu'aviá vist. A, la reina n'en posset una ... n'en posset ‘na colera. Se-ditz:
- Botatz-lo me coma las oelhas!
E la chambariera lo b ... botet Meitat de Jau coma las oelhas. Mas, dins tota ... dins tota aquela lana ... li aviá los motons, las oelhas, los anhels ... Meitat de Jau estofava. E se despecha de credar:
- Lop, lop, sòrtas de mon cou, se-ditz, que io sei perdut!
E lo lop sortet de son cou, estranglet tota las oelhas e tota los anhels. Quò fai que lo lendeman matin, quante la chambariera venguet dreibir las oelhas, tota las oelhas eren ... esgorjadas, e Meitat de Jau era quí dessus, que respirava. E aviá de l'er, a quel moment. Lo trapet, lo tornet portar a la reina.
- Eu, se-ditz la reina ... quel filh de garça de Meitat de Jau, se-ditz. Bota-lo dins lo forn de la cosiniera !
E ... la ... la chambariera lo botet dins lo forn. Qué ! Quò te chaufava dins lo forneu. Quò te fasiá 'na chalor dins quela cosina.
E be, un còp que seguet f ... barrat dins lo forn, li aviá tota sas plumas que ... s'eriçonaven quí, talament que quò chaufava.
- A ... se-ditz Meitat de Jau, mas io ... vau me rostir, quí, se-ditz. Mas pense ... Riu, riu, se-ditz, sòrtas de mon còu, que io vau ... vau estre rostit.
E lo riu sortet de son còu, tuet lo fec, e pi ... inondet tota la cosina. Quò fai que la chambariera, aprep, e be, chauguet que 'massessa l'aiga. E ... tornet ... tornet portar Meitat de Jau a la reina. A ... la reina posset 'na ... posset 'na colera enquera. Se botet de credar, e de purar, e tot aquò, que voliá pus veire Meitat de Jau, e lo trapet per lo còu e comencet de lo secodre e ... Meitat de Jau li perdiá enquera de las plumas. E disset:
- 'Belhas, 'belhas, se-ditz, chau ... sortatz de mon còu ... que io sei perdut.
E las 'belhas ... e las 'belhas sorteren de son còu, e pi … se boteren de brundir autorn de la reina, e ... se boteren dins sos piaus,e la picaven pertot, se boteren dins sos cotilhons, dins sas … dins sas chauças, e la reina se botet de correr, pi de credar, e de credar ... E disset:
- Be, l ... laissatz correr Meitat de Jau.
E ... justadament lo rei tornet de la chaça, e quante viguet aquò, que lo ... li aviá pus res dau tot dins son jalinier, qu'aviá pus de oelhas dau tot, que la cosina era tota ... inondada, e que la reina era tota unflada de tot pertot, per çò que las ... las ... 'belhas l'aviá picada de pertot, disset :
- Mas, qué vòles, tu, Meitat de Jau ?
- E ... se-ditz, io vene querre la ... vostra filha, se-ditz, per ... per çò que es Tiston que ... que la convida per ... per minjar.
- A be, se-ditz, e be, se vòles ma filha, e be la te balhe, se-ditz. E fous le camp, Meitat de Jau, que io vòle pus te veire.
E Meitat de Jau s'en tornet emb la filha dau rei. E ... quand … e la menet a Tiston pardi. E ... Tiston era bien content... de veire la la filha dau rei e ... ela maitot, quò li fasiá bien plaser. Quò fai que decideren de se maridar. E coma ela, ela dins sas pochas aviá portat ... be ... de las sònas, daus ecus, daus lois d'or, e tot aquò, fagueren una brava noça, talament bien que n'i aguet per minjar quatre jorns. Afen quò faguet ... una brava festa per tot lo vilatge. E pi Meitat de Jau, quand mesma, Tiston ... voliá pas lo tuar. E be deviret un ... una charreta dessus dejos per li far un jalinier, e aitau que li eissivava de montar a l'eschala, per çò que, quand un a mas una pauta, quò es pas bien aisat. E pi li 'chaptet de las polas, maitot, quatre o cinq polas. E pui... las polas aprep li aguet daus iòus, e pi li aguet daus petits polets, e quò faguet 'na familha nombrosa.
Commentaire
Il s'agit d'une version du conte-type Aa. Th. 715, qui est bien répandu dans le monde, et plus particulièrement en France où il est connu sous une centaine de versions, dont près de quarante pour la seule Occitanie.
Les deux plus anciennes attestations de ce conte en France, sous forme littéraire, remontent au XVIIIème siècle (cf. DELARUE et TENEZE, Catalogue français , Tome 2, page 687).
Cette version est très proche de la version limousine N° 59 êu Catalogue (Cholet,E. La Gnorla de Lingamieu, Limoges,Ed. Limousines Ducourtieux, s.d. ,PP 109-114: T.g. Counte de veillado). Elle s'en différencie en particulier par la rencontre du loup, et par le fait que le coq fasse rentrer les êtres ou objets rencontrés dans son cou, au lieu de son derrière...